« Truyện D́ Ysave Đệ ».

 

(Archives du couvent de Cai-Mon, volume « Hanh », p. 71-79)

 

« Cha Philpphê Minh tử v́ đạo ngày mồng 3 Juillet năm 1853, cùng đă đặng tặng lên bực đáng kính, th́ là người quê quán ở xứ Cái mơn.

Kiến họ người cũng là một kiến họ rân rát trong xứ nấy. Chôn xác Người cách 17 năm, là năm [p. 72] 1870, th́ đă lấy cốt sang qua ḥm nhỏ trọng hơn, mà óc Người hăy c̣n nguyên vẹn, cùng để vào trong ḥm ấy, đoạn giao cho nhà phước Cái mơn ǵn giữ.

Từ ấy người đă d́u dắt nhiều cháu đến ở gần giữ Người ; đă có 16 người bỏ thế gian vào ở nhà phước Cái mơn, song bây giờ đă có 6 người ĺa khỏi nơi sủng khóc lóc nầy. Bấy nhiêu người ấy có ḷng tử tế cùng có trí trung, song nhứt là có một người tên là d́ Ysave Đệ đă vào nhà phước thuở 18 tuổi, là năm 1874, th́ chẳng bao lâu đă trổi hơn chúng bạn, sốt sắng, hiền lành, khôn ngoan hơn, học hành giỏi giắn hơn và tấn tới trong đàng nhơn đức mau hơn. Cách 2 năm, là năm 1876 th́ đă cho chị ấy khấn hứa cùng đă sai đi dạy trường nam trong họ.

Cuối năm 2 trường thi, và lănh phần thưởng, th́ thuở nay mới một lần nầy trường nam lấn hơn trường nữ mà thôi. Qua năm sau th́ trong nhà phước đă chọn d́ ấy giúp bà Bề trên mà dạy các chị kỳ thử học hành, cùng tập đi đàng nhân đức. Và những đều kẻ bề trên đă phú cho d́ ấy dạy là đọc tiếng Annam cùng tiếng Latinh, viết các tuồng chữ, phép toán, phép đo, hát thường cùng hát lễ nhạc, song nhứt là dạy cho biết [p. 73] nghĩa sách phần, cho biết dọn chầu nhưng chịu phép rửa tội, cho biết dọn người đạo mới chịu phép Bí tích, dạy Sấm truyền cũ mới, cùng chỉ vẽ cho biết nghề kim chỉ, hầu sau dạy lại học tṛ, như may vá, thêu hoa, thêu ren, thêu nệm làm bông v.v. Ấy là những cuộc học hành kẻ Bề trên biết d́ ấy sốt sắng và giỏi giắn th́ đă giao cho d́ ấy áp tắc và thật đă làm xong việc lắm.

Cuộc học đờn th́ chẳng bao lâu d́ ấy đánh theo kinh Hội thánh xuôi xả. Cho nên có chín mười d́ học lại với d́ ấy, th́ dạy được con trẻ ngoài họ hát kinh Hội thánh cùng biết ḥa đờn theo tiếng nó nữa.

Song nhứt là trong việc tập tành các chị đi đàng nhơn đức theo bực tu hành, th́ thật là d́ ấy đáng gọi là thầy các chị kỳ thử, cùng thật là người thượng hạng. Trước hết, những đều d́ ấy tập luyện những kẻ đă phú cho ḿnh, th́ d́ ấy cũng làm gương rất trọn lành ; cách ăn ở thật là người sốt sắng, hằng giữ ḷng chơn chánh, thật thà, kính mến Chúa, thương yêu người ta, hằng từ bỏ ḿnh, hằng giữ ḷng trí b́nh tĩnh yên ổn. Dầu khi dạy chung các chị, dầu khi dạy riêng từng người, th́ d́ ấy đều dạy [p. 74] cho biết cầm trí cầm ḷng, biết đọc kinh nguyện gẫm luôn, biết ưa làm việc, biết chịu khó, biết ước ao chịu xấu hổ, biết kinh dể thế gian, cùng những sự giả trá nó, biết từ bỏ ḿnh, biết giữ nết nhiệm nhặt cùng giữ lề luật cho chín chắn. Bổn tính mỗi chị, tư chất tốt cùng tính nết xấu, th́ d́ ấy thấu hiểu rơ ràng. Cho nên những đều hằng năm d́ ấy phải đến nhiều lần cùng tôi (P. Gernot) mà thưa về những kẻ đă phú cho ḿnh th́ tôi cũng rất đỗi nhờ mà làm phước cùng coi sóc những linh hồn ấy.

Bởi d́ ấy hiền lành nhịn nhục, cùng ở hết ḷng với chị em như mẹ với con, th́ chẳng bao lâu các chị liền đem ḷng tin cậy mọi đàng, đến đỗi trong cuộc tới lui với d́ ấy th́ chẳng c̣n chút ǵ nghi ngại, một hết ḷng thật thà mà tỏ bày cho thầy ḿnh biết những đều ḿnh sợ sệt, những đều buồn rầu, những sự lỗi, những sự ḿnh nghi nan, những chước cám dỗ, những đều bối rối trong lương tâm, cùng có khi dầu d́ ấy chẳng muốn nghe chút nào, th́ cũng nói tội ḿnh ra nữa, và nhiều lần cực chẳng đă, d́ ấy phải nghe lời các chị xin mà đi thưa giùm việc linh hồn cùng cha giải tội. Cho nên mỗi khi cấm pḥng năm và cấm pḥng tháng th́ công việc tôi ra dễ lắm.

Khi đă thử một hai năm, cùng có khi một hai tháng [p. 75] th́ đă đủ cho d́ ấy đoán chắc người nào có ơn Chúa kêu gọi hay là không. V́ vậy mỗi năm tôi có cho nhiều chị kỳ thử về nhà, v́ đă biết Chúa chẳng kêu gọi vào bậc tu hành. Đă 5 năm trước tôi đă đặt một người phụ lực với d́ ấy để mà xem sóc các chị kỳ thử, song việc cai trị th́ hăy c̣n về một tay d́ ấy mà thôi. Những măng lo lắng càng làm nhiều công việc dường ấy, th́ lần lần sức đă hao ṃn, và tôi nghe nói đau rang nơi ngực, th́ tôi liền phát sợ, nhưng mà thương ôi ! sợ cũng chẳng khỏi.

Cách 2 năm trước, là năm 1884, nhằm ngày lễ Đức Bà chẳng hề mắc tội tổ tông, d́ và đánh đờn và hát câu riêng trong kinh Glôriôsa, tại nhà thờ họ, hát tiếng mạnh mẽ và thanh bai, nghe thảnh thót cả và nhà thờ, thật chẳng chuyến nào d́ ấy hát hay cho bằng chuyến ấy. Song thương ôi ! chuyến sau hết, về vừa tới nhà phước th́ d́ ấy thổ huyết nặng lắm. Tôi đă chọn thêm một d́ khác nữa, cũng là cháu cha Philipphê Minh, cùng bà con với d́ ấy, mà đặt lên phụ việc xem sóc [p. 76]các chị kỳ thử, c̣n d́ ấy th́ tôi dạy nghỉ hết mọi việc. Đă cho d́ ấy uống nhiều thứ thuốc, thuốc tây, thuốc Annam, thuốc khí nháng, thứ nầy tới thứ khác, cũng chẳng ra chi. Cho uống thứ nào th́ d́ ấy cũng uống, song mỉm cười mà nói rằng : « Mạnh lại làm chi ? Cậu con đă đổ hết máu ḿnh ra một lượt v́ Đức Chúa Giêsu, con cũng đổ máu con ra v́ Đức Chúa Giêsu, và con đổ ra cho đến giọt sau hết nữa. » Trong 2 năm đau đó, th́ tôi đă dạy d́ ấy và các chị kỳ thử làm việc chín ngày, làm đi làm lại nhiều lấn khi th́ có ư kính Đức Bà hiện ra thành Lourdes, khi th́ kính Đức Bà phù hộ, khi th́ kính cậu ḿnh là cha Philipphê Minh tử đạo, nhưng mà xem ra tiếng hèn mọn chúng tôi không thấu tới trời. D́ ấy cứ thổ huyết nhiều lần kế lấy nhau, cho nên bịnh một lâu một ra nặng và chẳng bao lâu th́ d́ ấy không c̣n ra pḥng kẻ liệt được nữa.

Vă lại pḥng kẻ liệt cũng ở trong nhà các chị kỳ thử cho nên d́ ấy ở đó cũng là ở giữa con cái ḿnh liên, và xưa nay những khuyên lơn an ủi chẳng biết là bao nhiêu, bây giờ nằm đó trong mấy tháng chầy, th́ hăy c̣n làm được có một việc mà thôi, là làm gương hiền lành, chịu khó nhịn nhục như đấng thánh vậy. Nhưng mà bịnh càng ngày càng tấn, th́ d́ ấy chẳng c̣n sức lực ǵ nữa ho [p. 77] một hai tiếng cũng gần chẳng đặng. Dầu vậy, tôi cũng đem ḷng trông cậy Đức Mẹ trả lại cho tôi một người làm việc có tài có đức dường ấy, th́ tôi đă dạy làm việc chín ngày một phen sau hết mà kính Đức Mẹ hiện ra nơi thành Lourdes, và phải khỉ sự cho ngày sau hết trúng nhằm ngày lễ Đức Mẹ xuống tuyết, đoạn ngày 25 tháng bảy tây, tôi đi Mỹ tho mà giảng toàn xá, rồi th́ tuần sau lại xuống Thủ ngữ mà giảng đó nữa. Đến ngày Chúa nhựt là ngày mồng 8 tháng 8 tây, tôi về tới nhà chừng 7 giờ sáng, tức th́ tôi xuống nhà thờ nhà phước cho đặng làm lễ. Cám ơn Chúa đoạn, tôi sang qua pḥng kẻ liệt mà thăm d́ bịnh, và bảo d́ ấy hay, tôi mới hứa làm 9 ngày lễ để kính Đức Bà, lại nói cho d́ ấy, chắc ngày lễ Đức Bà mông triệu thăng thiên ḿnh sẽ đặng lành. Tôi bước vào tôi kiếm… Không ai hết ! Tôi lên tiếng rằng : Chị giữ kẻ liệt, chớ nào chị Đệ ở đâu ? D́ ấy rằng : Thưa Cha ! D́ ấy chết chôn rồi. Tức th́ liền bắt tấm tức. Mọi người chạy đến vây xung quanh tôi. Ai nấy khóc mùi mẫm. Đoạn th́ [p. 78] các d́ thuật truyện d́ Đệ đă chết tốt lành trước mặt Chúa thể nào. Vậy ngày mồng 3 tháng 8 tây, chừng nửa đêm, d́ ấy chịu các phép bí tích đoạn, th́ thở gần như chẳng đặng nữa, c̣n nói một hai tiếng nghe không hiểu được, bời rời từng tiếng, và coi bộ rán sức lắm ! Đang khi bà nhứt và gần đủ mặt các d́ các chị qú gối đọc kinh giơi linh hồn, th́ người ta hiểu ư d́ ấy muốn xin nước phép lạ Đức Chúa Bà, vừa nuốt vào được một hai giọt, th́ con mắt đă khác sắc rồi, và đă lờ lệt, tức th́ liền bảnh lảnh lại, gương mặt tươi trắng lại và hơi thở c̣n lại mực thường. D́ ấy liền kêu Giêsu, Maria. Đoạn lấy hai tay vuốt mặt, ngó các d́ các chị mà cười, và khoát mền ra mà nói tiếng trong trẻo như hồi mạnh rằng : Đức Bà chẳng hề mắc tội tổ tông ta đă kêu xin và đă trông cậy dường ấy, có lẽ nào mà không nhậm lời ta ! Bây giờ tôi mạnh rồi, không đau ǵ nữa hết. Thôi, hết rồi ! D́ ấy ngó lại các d́ ở chung quanh ḿnh mà cười, đoạn thêm rằng : Hăy đỡ tôi dậy, tôi muốn đi. Bà nhứt và ai nấy đều sảng sốt và tin là phép lạ. Đương khi người ta vịn d́ ấy ngồi trên giường, th́ có một d́ lấy tượng ảnh Đức Chúa Bà hiện ra nơi thành Lourdes đă treo trên phía đầu nằm, mà trao cho d́ ấy, th́ hai tay nắm lấy tượng ảnh, miệng [p. 79] th́ mĩm cười mà nói rằng : « Nầy là Đức Chúa Bà, nầy đây. » D́ vừa nói làm vậy th́ hai tay liền xùi xuống, và đương c̣n mĩm cười với Đức Mẹ th́ linh hồn ĺa khỏi xác, theo Đức Mẹ về nước thiên đàng.

Ấy là truyện người cháu rất xứng đáng của Cha Philipphê Minh tử đạo đă qua đời. Thật là người rất đỗi có lộc v́ khi ra trước ṭa Đức Chúa Giêsu là Vua các nữ đồng trinh, th́ áo trắng Người đă ban cho khi chịu phép rửa tội, hăy c̣n toàn hảo chẳng chút bợn nhơ. Khi ấy d́ Đệ chừng 30 tuổi. Dầu c̣n trẻ làm vậy, nhưng mà chị em cùng các kẻ Bề trên có ḷng tin cậy, th́ cũng đă tính ngày sau chọn lên nối quyền bà nhứt.

Mưu sự tại nhơn, thành sự tại thiên.

Xin vưng ư Chúa mọi đàng.

D́ Ysave Nguyễn Thị Đệ sinh ra năm 1856. Vào nhà phước Cái-mơng năm 1874. Khấn hứa năm 1876 ngày lẽ Đức Chúa Bà Môi Khôi. Chết ngày mồng 4 tháng 8 tây năm 1886.

[Người viết chuyện : cha Gernot Quí]

[Câu chuyện này đă được cha Gernot Quí tường thuật bằng tiếng Pháp và đăng trên tờ báo "Annales de la Société des Missions-Etrangères", tại Paris, năm 1903, trang 107-110, tựa đề là "Notice sur Elisabeth Dê"]

 

<< >>