Những cải cách trong lịch sử dòng Mến Thánh Giá

Ngày 02.02.2000 vừa qua, bảy hội dòng Mến Thánh Giá tại Sài Gòn đã chính thức theo Hiến Chương mới, được soạn lại theo tinh thần công đồng Vaticanô II và bộ giáo luật năm 1983. Nhân dịp này, chúng tôi tìm hiểu những cải cách nơi dòng Mến Thánh Giá từ khi dòng được thành lập vào năm 1670 cho đến ngày nay. Chúng tôi xin được trình bày cho quí bạn đọc bài viết của chúng tôi thành từng tiết mục như sau :

1/- Thành lập dòng năm 1670

2/- Những thay đổi đáng kể từ khi thành lập cho đến đầu thế kỷ 20

3/- Sau bộ giáo luật năm 1917

4/- Sau công đồng Vaticanô II và Nhóm Nghiên Cứu

Chúng tôi không có ý đi vào những chi tiết, vì chỉ mong phác thảo lại nơi đây một vài cải cách tương đối quan trọng nơi dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam mà thôi. Sau cùng hết, những ghi chú cuối bài viết sẽ giúp quí bạn tìm lại các tài liệu mà chúng tôi xử dụng để soạn thảo bài này.

1- Thành lập dòng năm 1670

Từ thế kỷ thứ 17 cho đến thế kỷ thứ 20, thái độ chính thức của Toà Thánh trong vấn đề các dòng nữ là một thái độ dò dẫm, quá thận trọng, nên không mấy được rõ ràng, và nhất là không đáp ứng mau lẹ được nhu cầu đạo đức nẩy sinh trong Giáo Hội.

Khi đức cha Lambert de la Motte (Lâm Biên Mộc) thành lập dòng Mến Thánh Giá vào tháng Hai năm 1670 tại Đàng Ngoài, các chị Mến Thánh Giá không được Toà Thánh coi là các nữ tu, chỉ được xem như các phụ nữ thuộc hội đạo đức mà thôi.

Tại sao thế ?

Câu trả lời rất giản dị là vào thời đó, chỉ được Toà Thánh coi là nữ tu các phụ nữ có lời khấn trọng thể (voeux solennels) trong các đan viện kín (monastère) mà thôi. Còn những chị em nào chỉ có lời khấn đơn (voeux simples), như gập thấy ngày nay, thì chưa đủ để được coi là nữ tu.(1)

Nhưng nhu cầu trong Giáo Hội thế kỷ 17 còn cần những phụ nữ phục vụ trực tiếp tha nhân, đặc biệt là người nghèo, trong lòng xã hội. Hai trường hợp điển hình nói lên sự khác biệt và xung đột giữa nhu cầu Giáo Hội và lập trường của Toà Thánh trong vấn đề này phải kể đến trường hợp dòng Thăm Viếng (les Visitandines) của thánh François de Sales và dòng Nữ Tử Bác Ái (les Filles de la Charité) của thánh Vinh-Sơn.(2)

1.1. Dòng Thăm Viếng : một thất bại.

Thánh François de Sales, với sự cộng tác của thánh nữ Chantal, lập nên dòng Thăm Viếng năm 1610. Ý định của thánh nhân là tạo thành một nhà dòng nữ chỉ có lời khấn đơn và không có nội cấm, mà đời sống cầu nguyện sẽ gắn liền với công việc phục vụ bệnh nhân. Ngài muốn tạo ra một đời sống tu trì thích ứng cho các phụ nữ không hợp đời sống trong đan viện kín.

Tuy nhiên, năm 1618, khi các nữ tu Thăm Viếng của ngài nhận được bản Hiến Chương do giáo quyền phê chuẩn vĩnh viễn thì, hỡi ơi, họ buộc phải làm lời khấn trọng thể và phải sống khép mình vào tu viện kín cổng cao tường. Thánh François de Sales đón nhận chuyện xảy đến như một thất bại chua chát đối với ý định lập dòng ban đầu của ngài.

Chuyện đã xảy ra như vậy, tất cả là do vị giám mục nghiệt ngã địa phận Lyon, đức cha Marquemont, muốn đem áp dụng triệt để những phán quyết của công đồng Tri-đen-ti-nô là bắt buộc ai muốn làm nữ tu phải sống trong đan viện kín, không được ra khỏi nội cấm. Vị giám mục này đã thành công trong chương trình thay đổi dòng Thăm Viếng. Nhưng sau này, người mà giám mục thành Lyon ấy đã "sửa sai" lại được Giáo Hội tuyên phong "Thánh Tiến Sĩ" : François de Sales (+1622).

(Đấng sáng lập dòng Mến Thánh Giá có lòng sùng mộ cách riêng thánh François de Sales và thánh nữ Chantal).

1.2. Dòng Nữ Tử Bác Ái : một thành công.

15 năm sau chuyện dòng Thăm viếng, năm 1633 tại Paris, thánh Vinh-Sơn cùng với thánh nữ Louise de Marillac thành lập dòng Nữ Tử Bác Ái.

Cũng như thánh François de Sales, thánh Vinh-Sơn không hề muốn các "con gái" của ngài trở nên các nữ tu đan viện. Bởi thế, ngài không tìm tạo nên cho các con cái của ngài một thứ đời tu chính thức theo luật Giáo Hội lúc đó; ngài chỉ đề ra một lối sống trung gian, nằm giữa lối sống giáo dân thường và lối sống tu sĩ cổ điển. Và đó là cả một sự mới mẻ vào thời kỳ đó.

Nhân dịp này, thánh nhân đã viết ra một lời mà lịch sử Giáo Hội sẽ cẩn thận ghi nhớ :

"Các chị em sẽ lấy giường bệnh nhân làm tu viện, lấy phòng trọ làm phòng tu, lấy nhà thờ giáo xứ làm nhà nguyện, lấy đường phố làm nội vi, lấy đức vâng lời làm nội cấm, lấy lòng kính sợ Thiên Chúa làm song cấm và lấy đức khiêm nhường làm khăn voile tu phục".

Các Nữ Tử Bác Ái của ngài không làm lời khấn trọng thể, chỉ có lời khấn đơn mà thôi. Các chị cũng không mang tu phục đặc biệt nào, ăn mặc hoàn toàn như các phụ nữ bình thường thời ấy. Bởi đó, giáo luật lúc ấy không coi các chị Nữ Tử Bác Ái là nữ tu, chỉ xem như các phụ nữ thuộc hội đạo đức mà thôi. Tuy nhiên, thánh Vinh-Sơn đã thành công trong ý định lập dòng của ngài là có các nữ Kitô hữu đạo đức, lo phục vụ người nghèo và bệnh nhân. Ngài có vẻ mong được yêu thương và phục vụ hơn là được nhìn nhận.

1.3. Dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam : năm 1670.

Tháng Tám năm 1669, đức cha Lambert de la Motte từ xứ Xiêm-La sang thăm viếng mục vụ địa phận Đàng Ngoài (Bắc Việt). Nhờ công lao chuẩn bị trước của cha Deydier Phan có mặt tại đó từ năm 1666, ngài tụ họp và hướng dẫn được một số phụ nữ vào đời sống tu trì. Vào thứ Tư lễ Tro, ngày 19.02.1670, ngài cho hai nữ tu đầu tiên tuyên khấn trong dòng Mến Thánh Giá tại Phố Hiến : chị Anê và chị Pao-la.(3)

Như thế, dòng Mến Thánh Giá đã được giám mục Lambert de la Motte thành lập. Toà Thánh chuẩn nhận sự thành lập này bằng cách ban các ân xá đặc biệt cho dòng Mến Thánh Giá.

Khi thành lập dòng Mến Thánh Giá, đức cha ban ra một "Hiến Chương" để các chị biết "lấy Thánh Giá Chúa làm việc suy niệm suốt cả đời mình cùng mỗi ngày thông phần vào các sự đau khổ của Chúa". Ngài nêu ra cho các chị 5 công tác cụ thể phải thực hiện, hoàn toàn có tính cách truyền giáo. Sau đó, ngài đặt để cho các chị 14 điều phải giữ như nội quy nhà dòng. Ngài dạy trong điều Một :

"Ai là kẻ thấy mình được gọi vào Hội dòng này phải làm ba lời khấn quen thuộc là khó nghèo, khiết tịnh và vâng lời, và chỉ được chấp nhận sau hai năm thử luyện".

Ngoài 3 lời khấn dòng ra, ngài xác định rõ ở điều Năm rằng :

"Các chị em được miễn khỏi giữ luật nội cấm do sự bó buộc đặc biệt là các chị em cần chuyên tâm vào việc rỗi linh hồn của tha nhân theo thể lệ Hội dòng của mình".

Đức cha không áp đặt một tu phục đặc biệt nào cho các chị; do đó, các chị ăn mặc như các phụ nữ thường dân thời ấy.

Một năm sau đó, năm 1671, đức cha Lambert de la Motte lập dòng Mến Thánh tại địa phận Đàng Trong, rồi tại địa phận Xiêm La (1672) cũng theo một thể thức ấy.

Tóm lại, các chị Mến Thánh Giá không làm lời khấn trọng thể cũng không sống trong nội cấm; trái lại, các chị chỉ có lời khấn đơn và sống giữa lòng xã hội.

Thánh François de Sales đã lập các chị dòng Thăm Viếng để phục vụ bệnh nhân, thánh Vinh Sơn lập các Nữ Tử Bác Ái để phục vụ người nghèo; còn đức cha Lambert de la Motte thì lập các chị Mến Thánh Giá để lo việc truyền giáo ở địa phương của mình.

Mãi đến cuối thế kỷ thứ 19, Toà Thánh mới chính thức nhìn nhận là để trở thành nữ tu đích thực, chỉ cần ba lời khấn đơn là đã đủ : "Sắc lệnh Ecclesia Christi ngày 11/8/1889". Từ đó, để trở thành nữ tu theo luật Giáo Hội, không còn cần lời khấn trọng thể và phải sống trong đan viện kín như trước nữa.

Theo cái nhìn giáo luật thì như thế. Còn trong thực tế, các nữ tu đã làm lời khấn đơn thì vẫn được mọi người coi là nữ tu, kể cả các bậc chủ chăn, cho dù ngay cả khi họ không mang tu phục đặc biệt nào như trường hợp các nữ tu Mến Thánh Giá tại Việt Nam cho đến thế kỷ thứ 20.

Như chúng ta đã thấy, vì có sự khác biệt giữa đời sống thực tế trong Giáo Hội và thái độ chính thức của Toà Thánh, khi đọc các sử liệu liên quan tới nữ tu Mến Thánh Giá tại Việt Nam, đôi khi chúng ta sẽ gặp những từ ngữ vừa mập mờ, vừa lẫn lộn, do các vị thừa sai ngoại quốc để lại. Đặc biệt các từ "đan viện" (monastère), "tu viện" (couvent), "cộng đoàn tu" (communauté), "nhà ở" (maison), thì chỉ là một thứ nơi các thư từ và các bản báo cáo của các thừa sai nói trên. Chỉ có từ "nữ tu" (religieuse) là tương đối được xử dụng một cách nhất thống mà thôi.

Chúng tôi xin trích dẫn lại vài lời sau đây để có cái nhìn chung về tình trạng "giáo luật" của những nữ tu Mến Thánh Giá tại Việt Nam từ khi thành lập cho đến đầu thế kỷ thứ 20 :

Vào năm 1835:

"Các nữ tu, gọi là Mến Thánh Giá, (...) không hề giữ nội cấm, ngay cả vào những thời kỳ mà đạo không hề bị bách hại. Hội dòng của họ đã được thành lập trên một thế kỷ rồi; thường thường, họ không làm lời khấn, và sống nhờ mồ hôi của mình, làm ruộng từ sáng đến chiều hoặc lo buôn bán gánh gồng trên lưng...".(4)

Đức cha Retord Liêu :

"Mỗi nhà các nữ tu có một bà bề trên riêng, và chính giám mục là bề trền tổng quyền của hội dòng. Các chị được Toà Thánh nhìn nhận; nhưng các chị chẳng làm lời khấn, nếu không là lời khấn đơn và tạm (mais elles ne font pas de voeux, sinon simples et temporaires)". (Thư tháng Giêng 1846).(5)

2- Những thay đổi đáng kể từ khi thành lập cho đến đầu thế kỷ 20

Đấng sáng lập dòng Mến Thánh Giá, đức cha Lambert de la Motte, qua đời tại Xiêm La năm 1679. Và dòng Mến Thánh Giá vẫn tiếp tục phát triển và sống động tại Việt Nam.

Từ ngày được thành lập cho đến thế kỷ 20, sự hiện hữu của dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam đã chịu ảnh hưởng trực tiếp và mạnh mẽ từ hai sự kiện lịch sử sau :

a, Hội Thừa Sai Paris :

Ngoài các giám mục và các linh mục thuộc Hội Thừa Sai Paris ra, hình như các chị Mến Thánh Giá ít được các giám mục hoặc linh mục khác nâng đỡ. (Đương nhiên, chúng ta không nói tới các linh mục và các thày giảng Việt Nam nơi đây là những vị yêu mến và nâng đỡ các chị rất nhiều). Điển hình là trong những năm mà địa phận Đàng Trong do đức cha Perez (1691-1727) và đức cha Alexandris điều khiển (1727-1743), là hai giám mục không thuộc Hội Thừa Sai Paris, chẳng ai còn nói tới các chị nữa. Nhưng đặc biệt nhất là trường hợp địa phận Đông Đàng Ngoài (Hải Phòng) từ khi được trao cho các cha dòng Đa Minh người Tây Ban Nha điều khiển mà chúng ta sẽ nói đến ở sau.

Mặt khác, khi chính Hội Thừa Sai Paris gặp khủng hoảng vào những năm 1716-1789, dòng Mến Thánh Giá cũng phải chịu hậu quả gián tiếp từ các vị "đỡ đầu" của mình.

b, Những cuộc bách đạo :

Cùng chung số phận với toàn thể Giáo Hội Việt Nam, ngay từ ban đầu dòng Mến Thánh Giá đã phải chịu những khó khăn do vua quan ghét đạo gây ra. Chỉ 7 năm sau ngày thành lập, nhà dòng tại An-Chỉ (Đàng Trong) đã bị quan quân triều đình phá tan tành. Rồi suốt thế kỷ 18 và 19, các chị đã chẳng bao giờ được yên thân lâu dài. Vì hoàn cảnh khó khăn đó, dòng Mến Thánh Giá không thể nào có được những cải cách đáng kể suốt hai thế kỷ trên.

Vào ngày khấn trọn đời của 61 chị Mến Thánh Giá tại Phát Diệm (ngày 01/02/1931), là chuyện khấn trọn đời đầu tiên trong lịch sử dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam, đã có lời nhận xét rằng : "Những cuộc bách đạo, dòng dã hơn hai thế kỷ, đã làm cản trở bước tiến của các chị. Và các vị thừa sai, phần thì quá ít ỏi phần thì quá nhiều công việc, không thể chăm lo cho hội dòng như hội dòng cần đến để tiến triển trên đường tu trì. Từ chỗ đó, hội dòng hơi bị bỏ rơi; và cho tới thời kỳ sau này, các thành phần trong hội dòng, ngoài việc sống chung và tuân thủ các luật lệ vừa đơn giản lại vừa ít ỏi, chẳng có mấy chi là nữ tu, cũng chẳng có lời khấn cũng chẳng có tu phục".(6)

2.1. Vào cuối thế kỷ 17 :

Dòng Mến Thánh Giá tại Đàng Ngoài do đức cha Deydier Phan và đức cha Bourges Gia điều khiển phát triển tương đối khả quan : ba mươi năm sau ngày thành lập, người ta đã tính được tới 100 nữ tu tại đây rồi. Ngoài ra, dưới quyền của hai vị giám mục nói trên, không hề có sự thay đổi nào quan trọng.

Trái lại, tại Đàng Trong, sau khi đức cha Lambert qua đời, vị đầu tiên đã tìm cải tổ luật dòng Mến Thánh Giá là cha Jean de Courtaulin. Ngài đòi hỏi các nữ tu phải sống cực kỳ khắc khổ. Các chị trẻ thì vâng phục, còn các chị lớn tuổi thì nhất định chỉ vâng theo luật lệ mà đức cha Lambert đã ban mà thôi. Sau cùng, vị thừa sai này hiểu ra rằng với tư cách "cựu cha chính"(7), ngài không có quyền thay đổi luật dòng được.(8)

Cũng tại Đàng Trong, sau cha Jean de Courtaulin là cha Pierre Le Noir cũng có ý định thay đổi luật dòng tại Quảng Ngãi, nhưng đã gặp phản kháng triệt để của các chị Mến Thánh Giá.(9)

2.2. Các cha Đa Minh Tây Ban Nha và các chị Mến Thánh Giá Việt Nam :

Địa phận Đàng Ngoài được chia ra hai địa phận từ năm 1679 : Tây Đàng Ngoài (Hà Nội) và Đông Đàng Ngoài (Hải Phòng). Khi giám mục Đông Đàng Ngoài là đức cha Deydier Phan qua đời (ngày 01/7/1693), địa phận này được trao cho các thừa sai dòng Đa Minh người Tây Ban Nha điều khiển. Và các chị Mến Thánh Giá tại đây sẽ gặp khó khăn ngay trong chính nội bộ địa phận của mình.

Chuyện là các thừa sai Đa Minh người Tây Ban Nha đã tìm cách biến đổi các chị em Mến Thánh Giá thành nữ tu dòng Ba Đa Minh. Một trong các điểm mà các thừa sai này đem ra áp dụng là bỏ luật kiêng thịt.

Tài liệu lịch sử (năm 1709-1710) ghi lại rằng :

"Trong khu vực các cha dòng Đa Minh, có ba nhà các nữ tu mà người ta gọi là các chị em Mến Thánh Giá. Tất cả ba nhà đều được lập nên do đức cố giám mục Bêritê (Lambert de la Motte) khi ngài đến xứ Đàng Ngoài năm 1669. Ba nhà trên nằm trong ba làng lớn, gần như tất cả đều là Công giáo, tức : Kiên Lao, Trung Linh và Bùi Chu. Các cha Đa Minh lo việc thay đổi các hiến chương của chị em và làm họ nên các "xơ" dòng Thánh Đa Minh, theo như điều người ta báo cáo lại.

Cha Jean de Sainte-Croix đã thi hành ý đồ trên đối với nhà dòng nằm trong làng Trung Linh là nơi ngài luôn ở thường xuyên. Cho tới bây giờ, ngài đã thay đổi luật lệ của chị em mà đức cố giám mục Bêritê đã ra cho họ. Ngài đã bãi bỏ cho các chị em luật kiêng thịt là sự chẳng khó giữ gì trong xứ Đàng Ngoài này.

Cha Pierre de Sainte Thérèse là người kế nhiệm cha Jean de Sainte-Croix trong chức vụ bề trên các cha Đa Minh và thường xuyên cư ngụ tại làng Kẻ Bùi nói trên, ra sức thi hành cũng một sự ấy đối với các nữ tu tại nơi đó. Và để thành đạt chuyện này, ngài khuyến khích họ ăn thịt. Đôi khi, ngài còn gửi cả thịt thà cho họ mà nói họ có thể yên tâm ăn thịt...".(10)

Các cha Đa Minh muốn các chị Mến Thánh Giá trở nên nữ tu dòng Ba Đa Minh là chuyện dễ hiểu thôi; chỉ tiếc là cách thức đối xử với các chị nơi một ít cha Đa Minh người Tây Ban Nha thì không mấy gì là cao thượng :

"Các vị bề trên Đa Minh trực tiếp hay gián tiếp làm khó dễ cho các nữ tu Mến Thánh Giá. Người ta cằn nhằn các chị, người ta đe đốt nhà các chị, người ta cho người đuổi các chị ra khỏi nhà và lấy của cải của các chị, người ta xúi dục các người nhà hay các thày giảng đánh các chị ở nửa trên người bị lột trần".

Nội vụ được tấu trình lên Toà Thánh xin giải quyết vào những năm 1764 và 1786. Toà Thánh đã lên tiếng để bảo vệ "tự do đi tu"; nhưng tại địa phương, chuyện đâu lại vào đấy mà thôi.(11)

2.3. Vào thế kỷ 18 tại Đàng Ngoài :

Các nữ tu Mến Thánh Giá ở Đàng Ngoài tương đối vững vàng hơn các chị ở Đàng Trong, đặc biệt là nhờ các giám mục địa phận Tây Đàng Ngoài (Hà Nội) đều là các vị thuộc Hội Thừa Sai Paris.

Đời sống các chị rất nghèo nàn, thường là sống nhờ ruộng đất. Y phục của các chị thì vẫn như mọi phụ nữ địa phương, nhưng "chị em phải mặc áo vải, chẳng nên mặc áo vóc lĩnh, sồi nái tơ ba, cùng chẳng nên dùng của gì tơ sốt, mà nhuộm thì chẳng nên nhuộm đỏ, hay là mùi lịch sự, phải nhuộm mùi thâm hay là mùi nào xám cùng bồ nâu nhặt nhặt vậy".

Còn về việc khấn hứa, các giám mục thường chỉ cho các chị được khấn khi đã lớn tuổi. Các lời khấn ở đây là các lời khấn đơn và chỉ khấn tạm một năm mà thôi; ngoài ra, những ai không được khấn thì có thể làm "lời dốc lòng" :

"... ( tôi dốc lòng, hay là tôi khấn ) bấy nhiêu sự sau này :

- một là ở cho khó khăn trọn đời, chẳng lấy của gì làm của riêng tôi,

- hai là giữ mình sạch sẽ trọn đời,

- ba là vâng nhời chịu lụy Đức vít-vồ (mà) Đức thánh papa cho coi sóc phần linh hồn bổn đạo nước Tụng Kinh này, cùng thầy cả sacerdote nào coi sóc nơi chúng tôi ở, cùng chịu lụy mụ tôi, cùng mụ ngày sau bề trên cho coi sóc cửa nhà chúng tôi...".(12)

Vào năm 1787, Đàng Ngoài có tất cả là quãng 500 nữ tu, sống trong 25 nhà dòng.

Năm 1795, công đồng Kẻ Vĩnh ra thêm cho các chị 11 điều luật phải giữ mà trọng tâm là việc tiếp xúc với phái nam, cách riêng với những người "Nhà Đức Chúa Trời".

2.4. Thế kỷ 18 tại Đàng Trong :

Các nữ tu tại địa phận Đàng Trong thì kém may mắn vì hai giám mục Pérez (1691-1728) và Alexandris (1728-1738) không ngó ngàng chi nhiều tới các chị. Sự hiện diện của Mến Thánh Giá tại đây trở nên rất khiêm tốn. Thậm chí, ngay cả tên gọi "Amantes de la Croix" (Mến Thánh Giá) do đấng sáng lập đặt ra cũng không còn giữ được, mà trở thành "Dévotes de la Croix" (Sùng mộ Thánh Giá) vào những năm 1740 dưới ngòi bút của cha Favre, vị linh mục tháp tùng sứ thần Toà Thánh - đức cha Achards de la Baume - kinh lược địa phận Đàng Trong vào năm 1739-1741.

Một vài nhà dòng tồn tại thì bị phá hoại hoàn toàn vào kỳ bắt đạo năm 1750, lúc tất cả các thừa sai ngoại quốc bị trục xuất khỏi xứ Đàng Trong sang Ma-Cao. Sau những năm biến loạn, nhờ công của đức cha Piguel (+1771) và đặc biệt của cha Nicolas Duê (người gốc Đàng Ngoài), một số nhà dòng được tái thiết lại cho các chị. Nhưng cải cách quan trọng nhất cho dòng Mến Thánh Giá phải kể đến công lao của hai giám mục Pigneaux Bá Đa Lộc (+1799) và Labartette (+1823) :

Năm 1786, sau khi tới Đàng Trong, cha Labartette lập ra hai cộng đoàn nữ tu phía Quảng Trị. Ngài không muốn gọi các chị là "Mến Thánh Giá" vì có một số điều trong luật dòng không giống như luật dòng Mến Thánh Giá, chẳng hạn không buộc phải kiêng thịt quanh năm. Ngài đi hỏi ý kiến giám mục của ngài là đức cha Bá Đa Lộc. Đức cha không hề phản đối sự cải tổ lề luật này để thích ứng với con người cùng hoàn cảnh; nhưng đức cha lại không muốn tên gọi nào khác hơn tên gọi "Mến Thánh Giá". Đó đã là một thay đổi quan trọng và chính thức nhất từ khi dòng Mến Thánh Giá được thành lập năm 1670 và 1671 tại Việt Nam. Chính thức, là vì do thẩm quyền giám mục địa phận.

2.5. Thế kỷ 19 :

Đầu thế kỷ thứ 19, Giáo Hội công giáo cũng như dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam được hưởng một ít năm bình yên, sau đó là thời kỳ bắt đạo tàn khốc dưới ba triều đại Minh Mệnh, Thiệu Trị và Tự Đức, lại thêm phong trào Văn Thân "bình Tây sát Tả" nữa.

Trong khung cảnh đó, không thể có sự cải tổ quan trọng nào cho dòng Mến Thánh Giá được. Trái lại, các nữ tu đã dùng chính mạng sống mình để làm chứng cho Chúa. Nữ tu tử đạo đầu tiên là chị Maria-Madalêne Nguyễn Thị Hậu, thuộc cộng đoàn Nhu Lý, qua đời tại Huế ngày 29 tháng 1 năm 1841, mười ngày sau khi được giáo hữu giúp trốn khỏi chốn bị lưu đầy trở về. Hai chị Agnès Soạn (phó bề trên nhà Láng Mun, Qui Nhơn) và chị Anna Trị (người Phan-Rang, thuộc nhà dòng Láng Mun) bị kết án tử xiết cổ tại Phan Rí năm 1862 là những chứng tá hiển nhiên nhất của sức mạnh đức tin Kitô giáo và ơn tu trì dòng Mến Thánh Giá.(13)

Tại Đàng Ngoài, năm 1888, đức Cha Puginier Phước (+1892) lại phải ra 5 điều kỷ luật nhắc nhở cho các nữ tu về việc tiếp xúc với nam giới và việc ra ngoài đi buôn bán cùng việc biếu hay nhận quà cáp.(14)

Điều đáng mừng nhất cho tương lai dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam là vào cuối thế kỷ này, lúc mà những cơn bách đạo khủng khiếp chấm dứt thì cũng là lúc mà Toà Thánh nhìn nhận rằng ba lời khấn đơn, khấn tạm hay khấn vĩnh viễn, là đã đủ để trở thành nữ tu theo giáo luật (sắc lệnh "Ecclesia Christi" ngày 11/8/1889).

3- Sau bộ giáo luật năm 1917

Thế kỷ 20 khởi đầu cho dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam với 14 điều do công đồng Kẻ Sặt quy định. Theo đó, thiếu nữ 15 tuổi mới được vào nhà dòng, còn nữ tu trên 40 tuổi mới được đi làm việc tông đồ ngoài đời là rửa tội cho trẻ con hấp hối. Riêng về y phục, "toà công đồng chẳng muốn đổi sự gì trong cách chị em ăn mặc, một dạy phải mặc áo mùi thâm hay là mùi nâu khiêm nhường đơn sơ chẳng pha sự gì điệu dáng phần đời" (điều 10).

Những năm đầu thế kỷ, các bản luật dòng được in ấn và phổ biến rộng rãi. Theo hiểu biết của chúng tôi, bản in đầu tiên là bản "Bổn luật các nhà Phước địa phận Bình Định", tại Làng Sông năm 1905; sau đó là bản "Phép nhà chị em Mến Câu Rút Đức Chúa Jêsu", tại Kẻ Sở năm 1907; "Phép nhà dòng Mến Câu Rút địa phận Thanh" năm 1924 tại Hồng Kông.

Sau cùng, năm 1917 bộ giáo luật ra đời, chỉ dẫn rõ ràng về đời tu trì với ba lời khấn đơn.

3.1. Sau bộ giáo luật 1917 :

Tiếp theo bộ giáo luật trên, năm 1921 được in tại cơ sở của Hội Thừa Sai Paris tại Hồng Kông quyển sách "Khấn hứa lý giải cho kẻ đã dâng mình cho Đức Chúa Lời trong nhà dòng", dầy 107 trang, không mang tên tác giả. Trong đó, ba lời khấn dòng và đời sống tu trì được cắt nghĩa rõ ràng cho các nữ tu Mến Thánh Giá.

Việc khấn hứa tương đối là việc mới mẻ cho một số nữ tu nên quyển sách này đã giải nghĩa : "Đừng lẫn sự khấn hứa với sự dốc lòng; khi đã dốc lòng giữ điều gì tuy rằng phải ra sức giữ mặc lòng, nhưng mà nếu không giữ thì chẳng có tội gì, bằng đã khấn hứa thật sự mà không giữ thì có tội" (trang 6).

Vài năm sau, đức cha Cooman Hành (+1970), địa phận Phát Diệm, xuất bản quyển "Luật phép nhà dòng nữ khấn đơn" (Hồng Kông 1924, 105 trang) :

"Có nhiều sách dẫn đàng nhân đức trọn lành các người nhà dòng hằng nhờ lấy cho được thêm lòng sốt sắng kính mến Chúa cách riêng, song cũng có khi đi đàng nhân đức không được chắc chắn vì không cứ lề lối Hội Thánh đã chỉ cho các người nhà dòng. Cho nên đã nhặt lấy những điều Toà Thánh đã truyền trong bộ luật mới và ít nhiều lời các thày lý đoán dạy cho các người nhà dòng nữ khấn đơn thuộc về Bề Trên địa phận, mà tóm lại trong bản này, để cho các kẻ vào nhà dòng ấy được biết tỏ phải ăn ở cho xứng đáng đấng bậc mình là thể nào..." (Lời tựa).

Trong quyển sách này, đức cha đã cắt nghĩa rất rõ ràng :

"Hỏi : Phải có những sự gì mới đáng Hội Thánh nhận là thật người nhà dòng ?

"Thưa :

1, Phải vào nhà dòng nào đấng Bề Trên có quyền trong Hội Thánh đã cứ phép mà ưng nhận.

2, Phải dốc lòng giữ luật phép riêng nhà dòng ấy.

3, Phải khấn trước mặt Hội Thánh, hoặc khấn trọn đời hay là khấn tạm, nếu khấn tạm, khi hết hạn phải khấn lại ngay.

4, Phải có ý đi đàng nhân đức trọn lành. Có được đủ bấy nhiêu điều thì mới đáng gọi là người nhà dòng thật" (trang 5).

Từ thời kỳ này, các nữ tu Mến Thánh Giá bắt đầu mang y phục riêng gọi là tu phục. Ví dụ trong địa phận Thanh Hoá : "Điều 60 : Kẻ mới vào nhà dòng này phải mặc áo như thường, cho đến khi bề trên cho mặc áo nhà dòng. Các chị em đang tập và các chị em đã khấn phải mặc áo thâm dài. Lại các chị em đã khấn thì đội khăn thâm vì là dấu riêng chỉ các chị em đã khấn trong nhà dòng này; còn các chị em đang tập thì phải đội khăn trắng".

Vào năm 1932, tại Việt Nam có 12 địa phận :

- (miền Bắc) Hà Nội, Hải Phòng, Vinh, Bùi Chu, Bắc Ninh, Hưng hóa, Phát Diệm, Thanh Hoá và

- (miền Nam) Qui Nhơn, Sài Gòn, Huế, Kontum.

Trong các dòng Mến Thánh Giá địa phận, thì xem ra các chị Phát Diệm là cải tổ để thích ứng theo giáo luật mới mau lẹ nhất, nhờ sự tận tình lưu tâm của giám mục địa phận là đức cha Marcou Thành và sau đó là đức cha Cooman Hành.

Trái lại tại địa phận Huế, sau khi khi có bộ giáo luật 1917 và để đáp ứng nhu cầu giáo dục trẻ em, thay vì cải tổ thích nghi dòng Mến Thánh Giá, đức cha Allys Lý (+1936) lại dùng một số các chị Mến Thánh Giá để lập một dòng nữ mới năm 1921 gọi là "Con Đức Mẹ Vô Nhiễm".

Cũng vào thời kỳ này, ước mơ ban đầu của đức cha Lambert de la Motte và của một số vị sau này như cha Jean de Courtaulin, đức cha Labartette... về việc đào tạo các nữ tu Mến Thánh Giá mới được thực hiện : các chị được những nữ tu ngoại quốc, dòng Saint-Paul de Chartres, giúp đỡ chẳng những về nhà tập mà còn cả về sư phạm thiếu nhi nữa.

3.2. Sau cuộc di cư 1954 :

Hơn 65% những người di cư từ Bắc vào Nam sau Hiệp Định Genève 1954 là người công giáo. Những nữ tu Mến Thánh Giá di cư hợp thành những nhà dòng mang tên địa phận gốc của họ : Hà Nội, Phát Diệm, Thái Bình (= Tân Lập), Thanh Hoá và Bắc Ninh.

Hai trường hợp đặc biệt là Bùi Chu và Hải Phòng :

Về Bùi Chu, ngay từ năm 1946, đức cha Hồ Ngọc Cẩn đã dùng các nữ tu dòng Ba Đa Minh và nữ tu Mến Thánh Giá để lập ra một dòng nữ mới là dòng Con Đức Mẹ Mân Côi Bùi Chu rồi. Còn lại 9 chị Mến Thánh Giá là nhất định không vào dòng mới lập, ở lại làm Mến Thánh Giá mà thôi. Sau đó, đức cha Phạm Ngọc Chi đã cải tổ dòng Mến Thánh Giá Bùi Chu theo giáo luật mới; nhưng đến năm 1966 thì ngài lại biến dòng này thành dòng Trinh Vương.

Về Hải Phòng, các chị Mến Thánh Giá đã chịu khó khăn ngay từ cuối thế kỷ 17 khi địa phận được trao cho các cha Đa Minh người Tây Ban Nha trông coi như đã nói. Với thời gian, chẳng còn ai nói đến dòng Mến Thánh Giá địa phận Hải Phòng nữa. Trong cuộc di cư 1954, chỉ thấy có 4 nhà Phước Đa Minh thuộc Hải Phòng vào vùng Biên Hoà mà thôi. Vào năm 1955-1956, khi dòng nữ Đa Minh di cư nguyên thuộc Hải Phòng, Bắc Ninh, Thái Bình và Lạng Sơn bắt đầu cải tổ thì một số chị tách ra và cùng với một vài nữ tu Mến Thánh Giá gốc địa phận khác (như Hà Nội) sống chung thành dòng Mến Thánh Giá Hải Phòng tại Biên Hoà. Dòng được đức Cha Nguyễn Văn Hiền chuẩn nhận ngày 10/6/1959. Phải chăng ơn tu trì dòng Mến Thánh Giá là một ơn rất đặc biệt mà Thiên Chúa đã ban cho Việt Nam chúng ta ?

(Năm 1995, các dòng di cư nói trên, theo yêu cầu của Toà Thánh, đã mang tên nơi trụ sở chính của dòng tọa lạc. Do đó, Mến Thánh Giá Hà Nội thành Khiết Tâm, Phát Diệm thành Gò Vấp, Thanh Hoá thành Đà Lạt, Bắc Ninh thành Thủ Đức và Hải Phòng thành Bắc Hải).

4- Sau công đồng Vaticanô II và Nhóm Nghiên Cứu

Như chúng ta đã thấy, sau khi bộ giáo luật 1917 ra đời, các dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam lần lượt cải tổ thích nghi theo tinh thần mới của Toà Thánh. Công cuộc canh tân này phần lớn là do chính các giám mục đảm nhiệm vào những năm sau đó.

Vào thời kỳ sau này, công đồng chung Vaticanô II đã đem lại một luồng sống mới trong Giáo Hội. Công đồng kết thúc vào năm 1965 và vào năm 1983, tức 18 năm sau, thì bộ giáo luật hiện hành ra đời. Các hội dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam cải tổ để thích nghi theo tinh thần công đồng Vaticanô II như thế nào ?(15)

Với luồng gió canh tân do Công đồng Vaticanô II đem lại, cụ thể qua sắc lệnh « Perfectae Caritatis - Canh tân thích nghi Dòng Tu », các dòng tu trong Giáo Hội nói chung, và dòng Mến Thánh Giá Việt Nam nói riêng, đã không ngừng nỗ lực trở về nguồn, về với nguyên hứng ban đầu của Đấng Sáng lập.

Lễ kỷ niệm Đệ Tam Bách Chu niên thành lập Dòng Mến Thánh Giá năm 1970, tại tu viện Mến Thánh Giá Chợ Quán, của 14 hội dòng Mến Thánh Giá miền Nam từ vĩ tuyến 17 trở vào là một sự kiện mang ý nghĩa lớn. Dịp này, một bản dự thảo Hiến Pháp in ronéo cho dòng Mến Thánh Giá của cha Luca Huy được đề nghị ra để tham khảo, và việc thành lập « Học viện liên dòng Mến Thánh Giá » cũng được Đại Hội biểu quyết.

Nhưng với biến cố 1975, mọi việc được xếp lại, tưởng chừng như chấm dứt. Mỗi hội dòng, tuỳ hoàn cảnh và điều kiện cho phép, đã âm thầm mò mẫm tìm hướng sống đời tu và sứ vụ tông đồ của hội dòng mình với lòng luôn thao thức thực hiện việc canh tân pháp chế, nhất là từ khi bộ giáo luật 1983 và các tông thư và các văn kiện liên quan tới đời sống tu trì ra đời.

4.1. Nhóm « Nghiên Cứu Linh Đạo Mến Thánh Giá » chào đời :

Tại địa phận thành phố Hồ Chí Minh, Đức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Bình thao thức : "Tôi luôn cầu nguyện xin Chúa Thánh Thần gửi tới cho tôi một linh mục say mê nghiên cứu và có lòng thương mến Đức Cha Lambert để giúp tôi cho bảy hội dòng Mến Thánh Giá tìm hiểu Đấng Sáng lập, canh tân luật tu trong hướng trở về nguồn".

Trong lúc đó, vào năm 1985, cha Vương Đình Khởi dòng Phan-Sinh, sau khi giúp tu chỉnh hiến pháp cho dòng Con Đức Mẹ Vô Nhiễm, đã có sự quan tâm đặc biệt đến dòng Mến Thánh Giá.

Sự quan tâm của cha Vương Đình Khởi và nỗi thao thức mục tử nơi Đức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Bình đã đưa đến việc thành lập « Nhóm Nghiên Cứu Linh Đạo Dòng Mến Thánh Giá thành phố Hồ Chí Minh ». 

Buổi họp đầu tiên của « Nhóm Nghiên Cứu » diễn ra ngày 25/08/1985 và cha Vương Đình Khởi được Đức Tổng Giám Mục định vị là « cố vấn của Nhóm ». Các thành viên trong Nhóm gồm cha cố vấn và 14 nữ tu trong 7 hội dòng tại thành phố, thường là chị tổng phụ trách và chị thư ký. Ban chỉ đạo gồm có cha cố vấn, chị tổng phụ trách Chợ Quán, chị tổng phụ trách Gò Vấp và chị tổng phụ trách Thủ Thiêm.

4.2. Sinh hoạt và sự hình thành quyển hiến chương :

Sau khi thành lập, Nhóm khẩn trương bắt tay vào việc ngay, qua các giai đoạn :

a. Giai đoạn 1 : Soạn tiểu sử Đấng Sáng Lập và linh đạo (1985-1987)

Đầu tiên Nhóm sưu tập tài liệu, phiên dịch các bút tích của Đấng Sáng lập với sự cộng tác của học giả Phạm Đình Khiêm. Kết quả, khoảng giữa năm 1987, Nhóm đã soạn được tập Tiểu Sử kèm với 8 bút tích, tất cả được sưu tầm từ các sử liệu của hai linh mục sử gia Adrien Launay và Jean Guennou thuộc Hội Thừa Sai Paris.

Dựa trên Tiểu Sử và số bút tích đó, cha cố vấn hướng dẫn chị em học tập, suy niệm và soạn ra tập « Linh Đạo Lâm Bích » tức là linh đạo Mến Thánh Giá.

b. Giai đoạn 2 : Soạn thảo Hiến Chương (1987-1990)

Từ những một số di sản tinh thần của Đấng Sáng Lập đã được sưu tầm và tổng hợp lại, cộng với hai nguồn tài liệu khác là Kinh Thánh và giáo huấn của Giáo hội, đặc biệt bộ giáo luật mới, cha cố vấn giúp các nữ tu soạn nháp Bản Dự Thảo Hiến Chương. Lúc này có sự tham gia tích cực của nhiều hội dòng ngoài thành phố, đặc biệt Mến Thánh Giá Huế, Cái Nhum và Phan Thiết. Các nữ tu cùng với Nhóm học tập, góp ý cho bản văn hoàn chỉnh. Ngoài ra, Bản Dự Thảo Hiến Chương còn được sự góp ý của nhiều chuyên viên, các giám mục, các vị bề trên, linh mục, tu sĩ và giáo dân.

Ngày 27/02/1990, Áp lễ Tro, ngày lịch sử, kỷ niệm 320 năm thành lập dòng Mến Thánh Giá Việt Nam, tại hội dòng Mến Thánh Giá Chợ Quán, Đức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Bình đã long trọng ban nghị định phê chuẩn Hiến Chương chung cho 7 hội dòng Mến Thánh Giá tại thành phố, để thử nghiệm trong 4 năm (sau được gia hạn cho đến năm thứ 10). Hiến Chương chứa đựng những yếu tố linh đạo và pháp lý được sắp xếp rõ rệt theo đúng quan điểm của Vaticanô II với các nét riêng như sau : dành vị trí ưu tiên và trọng tâm cho Mầu Nhiệm Thập Giá với 4 chiều kích hướng về : Ba Ngôi, Gia đình Nazareth, Giáo Hội và cởi mở thích ứng hội nhập văn hóa. Tất cả đều mang nét nhấn đặc sắc của Đấng Sáng Lập.

c. Giai đoạn 3 : 1990-1993

Từ sau ngày phê chuẩn Hiến Chương, hằng năm, Nhóm tổ chức một hoặc hai khoá bồi dưỡng, từ 5 đến 10 ngày dành cho các Ban Phục Vụ Liên Hội Dòng Mến Thánh Giá từ Bắc chí Nam, giúp chị em học tập đời tu, thấu hiểu tinh thần dòng và sống liên kết càng ngày càng chặt chẽ. Những khóa học tập như vậy đã trở thành truyền thống hằng năm, nhằm giúp chị em củng cố nội lực.

Trong giai đoạn này, Nhóm thực hiện được những tiểu phẩm sau đây :

- Soạn quyển Nghi thức Dòng Mến Thánh Giá (1991).

- Soạn quyển Giải thích phần Linh đạo của Hiến Chương (1993).

- Soạn Quy chế Mến Thánh Giá tại thế (1995), với ước mong làm sống lại một trợ lực tông đồ có ý nghĩa cho Giáo hội từ phía các giáo dân, như thời Đức Cha Lambert de la Motte.

Đó là sinh hoạt của Nhóm trong 8 năm dưới thời Đức Tổng Giám Mục Nguyễn Văn Bình.

4.3. Hiến Chương mới :

Năm 1998, Nhóm Nghiên Cứu cho tái bản « Tập tiểu sử và bút tích Đức Cha Lambert de la Motte ». Và trong hai năm 1998-1999, Nhóm soạn thảo lại và bổ sung quyển Hiến Chương năm 1990, sau khi đã lắng nghe và tiếp thu rất nhiều góp ý xây dựng từ các giám mục, các vị bề trên, các linh mục, tu sĩ, chuyên viên và bạn hữu. Trung tuần tháng 10/1999, mọi việc xem như hoàn chỉnh, Bản Dự Thảo Hiến chương cuối cùng đã lên khuôn. Việc tu chỉnh khá công phu và dài lâu, thận trọng.

Sau cùng, ngày 02 tháng 02 năm 2000, ngày thánh hiến tu sĩ trong khuôn khổ Năm Thánh, kỷ niệm 330 năm thành lập dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam, ngày đánh dấu một bước ngoặt mới trong việc canh tân luật sống cho chị em Mến Thánh Giá của tổng giáo phận thành phố Hồ Chí Minh, Đức Tổng Giám Mục Phạm Minh Mẫn, vị chủ chăn kế tục sự nghiệp của Đức Cha Lambert de la Motte, chính thức phê chuẩn Hiến Chương cho 7 hội dòng Mến Thánh Giá có nhà mẹ trong tổng giáo phận.

Nhận thấy các nữ tu Mến Thánh Giá có cùng một Đấng Sáng Lập, một tinh thần, chung sứ vụ, phần đông các giám mục giáo phận đã ban phép cho các hội dòng Mến Thánh Giá thuộc quyền được nhận quyển Hiến Chương này như luật riêng, sau khi sửa chữa ít điều cho phù hợp. Hiện nay có hội dòng Mến Thánh Giá Los Angeles (Hoa Kỳ) và 19/23 hội dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam đón nhận Hiến Chương này.

Hướng về tương lai gần và xa, Nhóm Nghiên Cứu cưu mang ba dự án :

1. Soạn quyển lịch sử Dòng Mến Thánh Giá Việt Nam, điều mà Nhóm ôm ấp từ lâu nhưng chưa thực hiện được.

2. Hình thành một Học viện Liên Hội Dòng Mến Thánh Giá. Trong tinh thần chuẩn bị, hiện đang có một lớp Bồi dưỡng Thần học Liên Hội Dòng Mến Thánh Giá, kết hợp với khối Thần học Dòng nữ của Liên Tu sĩ thành phố.

3. Lập Liên Hiệp Dòng Mến Thánh Giá, bắt đầu cho tổng giáo phận thành phố Hồ Chí Minh và khi thuận tiện cho toàn quốc.

Kết luận

Những công việc cải tổ, canh tân, thích nghi là những sự cần thiết mà ai ai cũng phải thực hiện liên tục trong cuộc sống. Dòng Mến Thánh Gia, qua các cuộc cải tổ, vẫn luôn tìm trung thành với ơn Thiên Chúa đã ban mà dấn thân phục vụ Giáo Hội và xã hội chung quanh. Bàn về chuyện này, chúng tôi không thể không thán phục thái độ sáng suốt và hiện thực nơi thừa sai Labartette và giám mục Pigneaux Bá Đa Lộc. Do đó, xin được trích dẫn câu chuyện này hầu kết thúc bài viết của chúng tôi như sau : (16)

« Thư gửi linh mục Boiret, ngày 06/01/1791 :

Về các chị nữ tu mới thành lập của chúng tôi, các chị mỗi ngày một đông hơn. Các chị vẫn luôn luôn sốt mến và tuân thủ kỹ càng các luật lệ.

Đây là nguồn gốc và cơ hội thành lập :

Khi tôi vừa đến đây, tôi gặp gần kinh đô Huế quãng hơn một chục phụ nữ lớn tuổi, với một vài chị còn trẻ, sống chung với nhau, và người ta gọi các chị là nữ tu. Dò hỏi ra thì tôi thấy họ chẳng có luật lệ nào, chẳng có bề trên cũng chẳng chung nhau của cải chi, mỗi người lo làm bếp nước riêng cho mình. Tôi khuyến khích họ hãy nhận lấy luật dòng Mến Thánh Giá. Họ không muốn nghe nói tới chuyện ấy, người thì nại vào tuổi đã cao, người thì đưa ra lý do này nọ rất là tầm thường. Quãng một ít lâu sau thì tôi đi lên mấy tỉnh phía Bắc mà nay tôi vẫn còn đây. Tôi gặp được nhiều thiếu nữ đòi bỏ thế gian mà sống theo luật dòng. Lúc ban đầu, tôi đã nghĩ là sẽ cho họ một tên gọi khác vì những thay đổi về luật lệ phải thực hiện. Tôi hỏi ý kiến đức cha Adran (Pigneaux Bá Đa Lộc) thì ngài không hề phản đối những thay đổi nhỏ mọn mà hoàn cảnh con người và thời gian đã khiến trở nên cần thiết ; nhưng ngài không đồng ý cho ai thay đổi tên gọi của các chị em và vẫn muốn người ta tiếp tục gọi các chị em là Mến Thánh Giá. Các nữ tu hôm nay vẫn còn mang tên gọi đó…

Jean Labartette, linh mục thừa sai ».(17)

Đào Quang Toản

(Mùa xuân 2000, Toulouse)

Ghi chú

1 Xem "Dictionnaire de droit canonique", tome 4, Letouzey et Ané 1949 : "Congrégation monastique" (J.Deshusses) và "Congrégation religieuse" (J.Creusen sj.).

2 Xem A. Gerhards, "Dictionnaire historique des Ordres Religieux", Fayard 1998.

3 Xem A.Launay, "Histoire de la Mission du Tonkin. Documents historiques", Téqui 1927, trang 104.

4 "Annales de la Propagation de la Foi", N.8, 1835, trang 392.

5 "Annales de la Propagation de la Foi", N.19, 1847, trang 316.

6 "Bulletin des Missions Etrangères de Paris", năm 1931, trang 296.

7 "Cựu cha chính" : cha Jean de Courtaulin là đại diện của đức cha Lambert cũng như là cha chính tại địa phận Đàng Trong lúc đó.

8 "Mémoires du Père Vachet" trong Kho Thư Văn của Hội Thừa Sai Paris (sẽ viết tắt là AMEP.), tập 110, trang 185-186.

9 A.Launay, "Histoire de la Mission de Cochinchine. Documents Historiques", tome 1, Paris 1920, trang 253.

10 A.Launay, "Histoire de la Mission du Tonkin. Documents Historiques", Paris 1927, trang 462-463.

11 Đinh Thực, "Các nữ tu Mến Thánh Giá tại Việt Nam", thành phố HCM 1998, trang 148-150.

12 "Sách phép dòng chị em Mến Câu Rút Đức Chúa Jêsu", bản viết tay vào khoảng năm 1790-1795, lưu giữ tại AMEP., được sao chụp lại trong "Les Amantes de la Croix et l'évangélisation du Vietnam", A. Leveau, (Mémoire de DEA., Paris X, 1996).

13 Nữ tu Mến Thánh Giá tử đạo đầu tiên tên là Maria-Madalêna Nguyễn Thị Hậu (1813-1841), chứ không phải là Lã Thị Hậu như trong quyển "Dòng Đa Minh trên đất Việt" (quyển Một, trang 204) đã ghi. Có lẽ, lỗi tại tác giả Louvet ("La Cochinchine Religieuse", tome 2) đã viết "La-chi-hau" (trang 123) và "la ba Luu" (trang 492) thay vì viết rõ ra là "La soeur Hâu" et "La dame Luu" để độc giả dễ hiểu hơn.

14 Về "11 phép cho dòng" tại công đồng Kẻ Vĩnh năm 1795 và "5 điều đức thày Phước truyền", xem "Phép nhà chị em Mến Câu Rút Đức Chúa Jêsu", Kẻ Sở 1907.

15 Về « Nhóm Nghiên Cứu », phần lớn tài liệu lấy từ bài diễn văn của nữ tu tổng phụ trách hội dòng Khiết Tâm, chị Hồ Thị Quyết, đọc ngày 2/2/2000 tại dòng Chợ Quán. 

16 Trích từ « Nouvelles Lettres Edifiantes… », tập 8, Paris 1823, trang 381-383.

17 Linh mục Jean Labartette được phong giám mục hiệu toà Véren năm 1793, phụ tá đức cha Bá Đa Lộc. Sau khi đức cha Bá Đa Lộc từ trần năm 1799, ngài trở nên giám quản tông toà địa phận Đàng Trong.

<< >>