Ơn soi sáng tại Annecy năm 1657 ?

Ngày 28/3/2001

Kính Dì H-T. thân mến,

Lần này đọc bài của Dì, thấy Dì đề cập tới chuyện Đức cha Lambert được ơn soi sáng lập dòng nữ Mến Thánh Giá tại Annecy khi cầu nguyện bên mồ thánh Phanxicô đệ Salê và thánh Jeanne de Chantal, tôi cũng muốn tìm hiểu kỹ hơn về chuyện này. Từ lâu tôi vẫn nghi ngờ chuyện này không có thật.

1. Nhóm Nghiên Cứu :

Trong cuốn sách của Nhóm Nghiên Cứu tựa « Tiểu sử - Bút tích... », năm 1998, trang 12 : « Từ Paris, Cha Lambert tới tĩnh tâm tại Annecy, cầu nguyện lâu giờ bên mồ Thánh François de Sales và Jeanne Françoise de Chantal là hai vị sáng lập Dòng Thăm Viếng. Ngài được ơn soi sáng để nhận thấy :

« Trong tay Hội Thánh Công Giáo, linh mục và nữ tu là hai nguồn mạch tuôn đổ Đức Tin và Đức Ái xuống trên một đất nước : Linh mục là hiện thân của lòng nhiệt thành, liều mạng như một chiến sĩ xông pha nơi trận tuyến đầy nguy hiểm, còn nữ tu là biểu tượng cho sự trong trắng và kết hợp đời sống cầu nguyện với công việc bác ái phục vụ.

« Phần gia nghiệp của linh mục là chinh phục các linh hồn. Phần gia nghiệp của nữ tu là thoa dịu những nỗi khổ đau của tha nhân. Hai sứ mạng của đạo Công Giáo, trong đó linh mục được lương dân ngưỡng mộ như một anh hùng. Còn nữ tu được họ tôn kính như một thiên thần. Hai hình thức dấn thân phục vụ này liên kết với nhau, sẽ diễn tả cách viên mãn tính năng động của Kitô giáo, là một tổng hợp huyền nhiệm giữa sức mạnh và sự dịu hiền, giống như ngày xưa trên núi Sọ, mẫu người trinh nữ đã cùng với mẫu người tông đồ tham gia vào công cuộc Cứu thế. »

Các tác giả cho biết (chú thích 9) đoạn viết này trích dịch từ :

- « Annales de la Propagation de la Foi XXVII », trang 89.

- E.M. Durand : « Les Amantes de la Croix en Indochine », trong « Les Missions Catholiques 1931 », trang 428.

2. « Annales de la Propagation de la Foi XXVII », trang 89 :

Bài báo này xuất bản năm 1855, tại thành phố Lyon (Pháp), với tựa đề : « Notice sur les missions de la Cochinchine et du Tonkin ». Trang 89 có viết :

« À côté du sacerdoce indigène, qui s’enracine au coeur de la nation, et s’enlace à toutes les affections de famille, toujours le catholicisme se hâte de placer l’institution des vierges chrétiennes. Dans ses mains, le prêtre et la religieuse sont les deux sources qui versent sur un pays la foi et la charité : l’un, qui personnifie le zèle, jette sa vie en soldat aux périls de la lutte ; l’autre, qui est l’emblème de l’innocence, partage ses jours entre la prière et le bienfait; à l’un sont échues en héritage les âmes à conquérir, à l’autre les misères à consoler : double mission, dans laquelle le premier s’impose à l’admiration des païens comme un héros, et la seconde, à leur vénération comme un ange. Ces deux genres de dévoûment [sic] ont besoin de s’unir pour exprimer dans sa plénitude la vertu du christianisme, mystérieux mélange de force et de douceur, comme autrefois, sur le Calvaire, le modèle des vierges concourut à la Rédemption avec le modèle des apôtres. »

Rồi, bài báo nói tiếp :

« C’est à ce souvenir que paraît emprunté le nom d’Amantes de la Croix, donné aux religieuses annamites... »

Chúng ta không hề thấy trong bài báo này một ghi chú nào xác định rõ ràng rằng đó là ơn soi sáng siêu nhiên mà Đức cha Lambert nhận được tại Annecy. Hơn nữa, với câu « C’est à ce souvenir que... », tác giả cho chúng ta hiểu là tác giả vừa khơi lại một kinh nghiệm lâu đời trong Giáo Hội là kinh nghiệm linh mục và nữ tu làm việc bổ túc cho nhau trong việc rao giảng Tin Mừng. « Kinh nghiệm của một tập thể » và « ơn soi sáng siêu nhiên cho một cá nhân » thì hẳn nhiên là hai chuyện hoàn toàn khác nhau.

3. Émile Marie DURAND (1864-1932) :

Cha Durand có nhiều cảm tình tốt đối với các nữ tu Mến Thánh Giá. Bài viết của cha đăng trong báo « Les Missions Catholiques », năm 1931, (trang 421-426), mang tựa đề « Les Amantes de la Croix en Indochine ». Ở trang 421, cột số 1, cha Durand viết rõ là Đức cha được ơn soi sáng siêu nhiên :

« Avant de quitter la France, l’évêque de Bérythe avait longuement médité, à la Visitation d’Annecy, au pied des autels, de St François de Sales et de Ste Jeanne de Chantal. Et là, en pleine lumière surnaturelle, il lui était apparu qu’entre les mains de l’Église, « le prêtre et la religieuse sont les sources qui déversent sur un pays neuf la foi et la charité », et que « ces deux formes de dévouement ont besoin de s’unir pour exprimer, dans sa plénitude, la vertu du christianisme, mystérieux mélange de force et de douceur, comme autrefois, sur le Calvaire, le modèle des vierges concourut à la Rédemption avec le modèle des apôtres », - « qu’à côté donc du sacerdoce indigène, qui s’enracine au coeur de la nation, et s’enlace à toutes les affections de famille, toujours le catholicisme se hâte de placer l’institution des vierges chrétiennes. » (Cf. Annales de la Propagation de la Foi, 1855, préface). 

Cha Durand viết như trên và cũng cho biết ngài trích dẫn từ báo « Annales de la Propagation de la Foi, số 27, năm 1855 ».

Theo nhận định riêng của tôi, lời văn của cha Durand có thể tạo ra một vài cảm tưởng sai lầm cho độc giả :

- « Avant quitter la France, l’évêque... » : Đức cha Lambert tới Annecy, lúc còn là linh mục, trên đường sang Roma, vào cuối mùa hè sang thu năm 1657. Ngài sẽ rời bỏ nước Pháp (quitter la France) với tư cách giám mục vào mùa đông năm 1660, tức hơn 3 năm sau ngày hành hương Annecy.

- Bài báo của « Annales... » không hề xác định tác giả đoạn văn, cũng không hề nói tới Annecy hay một điểm địa lý nào cả. Dưới ngòi bút của cha Durand thì lại khác, độc giả sẽ hiểu một cách khác. Hay là, báo « Annales de la Propagation de la Foi » đã quên không xác định ơn siêu nhiên nơi Đức cha Lambert tại Annecy chăng ?

Cũng nên biết thêm rằng cha Durand, trước đó một năm, đã đăng trong báo « Revue d’histoire des missions », năm 1930, xuất bản tại Paris, một bài về Mến Thánh Giá mang tựa đề : « Les Amantes de la Croix » (trang 384-404). Trong đó, cha đã trích đẫn lại nguyên văn bài báo « Annales de la Propagation de la Foi, 1855 ». Cha viết : « Et c’est bien ce que, dès 1855, relevaient en termes excellents des Annales de la Propagation de la Foi : ‘‘À côté du sacerdoce indigène... avec le modèle des apôtres.’’... » Cha Durand nơi đây không hề dùng chữ « ơn soi sáng siêu nhiên » nào cả.

Tới đây, có lẽ chúng ta hãy tạm kết luận rằng « Ơn soi sáng siêu nhiên tại Annecy » nơi Đức cha Lambert là chuyện do cha Durand tự ý nói ra, dựa theo bài báo năm 1855 trong « Annales... » tại Lyon. Tuy nhiên, bài báo « Annales... » này lại không hề nói rằng đó là ơn soi sáng siêu nhiên chi cả.

Câu hỏi nên đặt ra là cha Durand, trong bài báo « Les Missions Catholiques 1931 », có hơi phóng đại, hơi thần thánh hóa không, khi viết câu : « Et là, en pleine lumière surnaturelle, il lui était apparu » ?

4. Adrien LAUNAY (1853-1927) :

Linh mục sử gia này xuất bản tại Paris năm 1894 bộ sách « Histoire Générale de la Société des Missions Étrangères » gồm 3 tập. Trong tập 1, từ trang 141 tới trang146, sử gia đề cập tới chuyện Đức cha Lambert thành lập hội dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam. Ngài cũng có nói : « Près du prêtre combattant au grand jour, il [Đức cha Lambert] plaça la religieuse, la vierge priant au fond de son cloître, se dépensant au chevet des malades, se dévouant à l’instruction des enfants » (trang 142). Tiếp đó, ngài nhắc lại kinh nghiệm « trinh nữ » trong xứ Roma cổ, xứ Gaule, xứ miền Đông Nam Á Châu với Phật giáo, cùng một vài tên các Giáo phụ (Tertullien, Cyprien, Grégoire, Ambroise) đã ca tụng các trinh nữ.

Sử gia Launay hoàn toàn không nói chi tới « ơn soi sáng Annecy » cả.

Trong các cuốn về xứ Cochinchine, Tonkin và Siam, nhân chuyện lập dòng Mến Thánh Giá, ngài cũng không hề nói tới « Ơn soi sáng tại Annecy ».

Nơi các tác giả khác đã nói tới Đức cha Lambert như Henri de Frondeville, Henri Sy, Henri Chappoulie, Jean Guennou, Bernard Jacqueline và Guy-Marie Oury cũng chẳng hề có chuyện « Ơn soi sáng tại Annecy » này. (Theo những chi tôi đọc được).

Năm 1961, trong luận án về giáo luật (Roma, Pontifica Universitas Gregoriana), linh mục Gioakim Đinh Thực trích dẫn đoạn văn của báo « Annales de la Propagation de la Foi » với lời giới thiệu riêng của ngài như sau : « Il [Lambert de la Motte] s’y est recueilli pendant plusieurs heures, devant l’autel de Saint François de Sales et de Sainte Jeanne de Chantal, la co-fondatrice avec Saint François des Soeurs de la Visistation. Dans ce sanctuaire, illuminé par la grâce il a établi qu’ ‘‘à côté du sacerdoce indigène... avec le modèle des apôtres.’’... » (trang 23-24).

Khi cha Đinh Thực phỏng dịch luận án của ngài ra tiếng Việt (tháng 10 năm 1994), ngài viết : « Trong thánh đường này, vị giám mục đã được ơn soi sáng và đã xác định rằng bên cạnh hàng linh mục bản xứ (...) đạo công giáo vốn mau chóng thành lập Dòng nữ... »

5. Tài liệu viết tay trong Archives des Missions Etrangères de Paris, tập 122, « Vie de Mgr Lamothe Lambert. Evêque de Béryte » :

Trên đường sang Roma vào năm 1657, Đức cha Lambert dừng chân tại Lyon và Annecy. Sau đây là nguyên văn đoạn kể lúc ngài ở Lyon và Annecy (tiếng Pháp thế kỷ 17) :

« Il receut à Lion des lettres qu’on luy avoit escrittes de Paris pour luy donner avis qu’il estoit l’un des trois Evesques dont on avoit dessein de faire présenter les noms au Pape et se regardant désormais comme dépendant de la conduite de ceux qui luy escrivoient, il crut qu’il devoit attendre leurs ordres sur son voyage de Rome esperant qu’ils s’accorderoient avec ceux de son Directeur avant que de les recevoir, il eut le temps de contenter sa piété auprès du coeur de st Francois De Sales qui repose dans celui des deux Monastères de la Visitation de cette grande ville où ce st Prélat a rendu l’esprit.

« Et après avoir fait un tour à la Grande Chartreuse, à Nostre Dame de Mians et à Nostre Dame d’Arby en Savoye ; après avoir séjourné quelques jours à Annessy (Annecy) où il visita le corps du st Evêque dont il n’avoit encore honoré que le coeur, et où il connut plusieurs ames d’une Eminente oraison, d’une innoncence achevée, et d’une austère pénitence dans les deux Monastères qui reconnaisoient ce Grand St pour Fondateur, après avoir passé quelques heures à Genève pendant lesquelles il fut dans les Eglises où l’on fait le Presche pour s’offrir à Dieu en qualité de victime en union avec Nôtre Seigneur J-C. pour réparer tous les outrages qu’il souffroit, et qu’il souffre encore dans cette malheureuse Babylone, il retourne à Lion... » (trang 85 và 86).

Như vậy, trong tài liệu lịch sử quan trọng nhất về tiểu sử Đức cha Lambert trên đây, thực hiện quãng năm 1685, không hề đề cập tới chuyện siêu nhiên nào cả.

6. Tóm tắt lại :

Để có cái nhìn tổng thể về chuyện vừa nêu ra, tôi xin ghi lại các thời điểm như sau :

- Cuối mùa hè năm 1657, Đức cha Lambert dừng chân kính viếng mộ thánh Phanxicô đệ Salê và thánh nữ Jeanne de Chantal tại Annecy.

- Năm 1685, tập tiểu sử Đức cha Lambert được thực hiện tại Paris.

- Năm 1855, báo « Annales de la Propagation de la Foi » (tại Lyon) trình bày việc Đức cha Lambert lập dòng Mến Thánh Giá tại Việt Nam.

- Năm 1894, cha Launay xuất bản bộ sách « Histoire Générale de la Société des Missions Etrangères ».

- Năm 1931, cha Durand viết bài trên báo « Les Missions Catholiques » nói Đức cha Lambert được ơn soi sáng siêu nhiên tại Annecy.

- Năm 1996, Nhóm Nghiên Cứu dịch bản văn của cha Durand ra tiếng Việt.

-

7. Điều còn phải làm :

1, Để hiểu rõ chuyện này hơn, tôi rất muốn tìm đọc lại tài liệu viết tay của cha Vachet tại Paris nói về cuộc đời Đức cha Lambert, tài liệu còn nằm trong Archives des Missions Étrangères de Paris (tập 110).

2, Tôi cũng muốn tìm đọc lại các tác phẩm của thánh Phanxicô đệ Salê, xem có đoạn văn nói về linh mục và nữ tu tương tự như trong báo « Annales... » không ?

3, Rồi đương nhiên, tôi cũng tò mò nóng lòng chờ xem bà sử gia Buzelin, mà Missions Étrangères de Paris đang bỏ tiền ra để nhờ bà lo viết tiểu sử Đức cha Lambert, sẽ nói sao về chuyện này khi bà xong công việc xuất bản của bà.

Nhưng thực tình mà thú nhận, tôi gặp một ít khó khăn về thời giờ và khả năng vật chất, hầu làm được những thứ mình muốn, theo ý riêng mình.

Tôi vẫn nghi ngờ rằng chuyện « Ơn soi sáng siêu nhiên tại Annecy » mà Đức cha Lambert nhận được là chuyện cha Durand đặt ra và sau đó luận án của cha Đinh Thực cùng Nhóm Nghiên Cứu lập lại. Nhưng tôi chưa thu tập đủ các dữ kiện lịch sử để quả quyết. Dì đang tiến tới tiến sĩ, chắc chắn khả năng khoa học của Dì không có tầm thường, nếu Dì giúp soi sáng cho tôi thêm về chuyện này thì tôi sẽ cảm ơn Dì lắm.

Kính chúc Dì Mùa Chay sốt mến và hy sinh chịu khó để công việc nghiên cứu tiến triển tốt đẹp !

P.J.D.

2001